"Хүүшээ ямар сонин юм бэ. Гадаад оронд зам дээрээ машинууд нь түгжрээд зогсдог гэнэ. Тийм үү машаан явж байхад яахаараа түгжирч зогсдог байна аа". Соц нийгмийн үед одоогийн бидний нийгмийн авто замын түжрэлийн тухай ийн хачирхан ярилцдаг байж ээ. Нээрээ ч 2000 оны эхэн хүртэл түгжрэл гэх зүйлийг мэдэхгүй шахам байсан манай улсын хувьд 1980-аад оны үед энэ тухай эвэртэй туулай үзсэн мэт хачирхан гайхаж хүлээж авах нь ойлгомжтой байсан биз ээ. Тэгвэл тэр хачирхалтай мэдээ нь өнөөгийн нийгэмд бидний хувьд хамгийн тулгамдсан асуудал болоод байна. Анх улсын нийслэл Улаанбаатар хотын төлөвлөлтийг хийхдээ 650 мянган хүн амтай байхаар зураг төслийг боловсруулсан ч 2019 оны байдлаар анхны төлөвлөлтөөсөө нийслэл хот маань даруй 2 дахин их хүн амтай метрополитан хот болоод байгаа билээ. Хүн амын хэт төвлөрөлийн хамгийн том сул тал нь авто замын түгжрэл юм. Дэлхийн ямар ч өндөр хөгжилтэй улсууд энэхүү асуудалтай нүүр тулгарч ихэнхи улсууд асуудлаа шийдэж чадсан байдаг. Тэгвэл манай улсын хувьд ч энэхүү асуудалтай нүүр тулгараад байгаа бөгөөд асуудалд бодитоор хандаж гарах гарцыг эрэлхийлж эхлэх цаг нэгэнт болжээ.
Сүүлийн жилүүдэд авто замын түгжрэлийг сааруулах гэж олон арга замууд эрэлхийлж байгаа ч одоо болтол бодитой үр дүнд хүрээгүй байгаа билээ.
Угаас авто замын даац багтаамж муутай нийслэл хотод нийт автомашины 496,720 нь буюу 59 хувь нь бүртгэлтэй байдаг байна. Мөн үүн дээр нэмэгдээд жилдээ 40-50 мянган машин хилээр орж ирдэг гэсэн тоо баримт бий. Үүнээс үзэхэд автомашины тоо нэмэгдэж байгааг дагаад авто замын тоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай ч сүүлийн жилүүдэд авто замын эвдрэл гэмтэл огцом багасаж шинээр зам гүүр олноор тавигдсан болов ч түгжрэл буурахгүй байгаагаас авч үзвэл автомашин нэмэгдэхийн хэрээр авто зам тавих нь түгжрэлээс салах гарц биш гэдэг нь нотлогдож байна гэхэд буруудахгүй.
Эдийн засгийн багагүй өсөлтийн үр дүнд манай улсын ард иргэдийн худалдан авалт чамлахааргүй нэмэгдсэн түүнчлэн автомашин борлуулагч компани болоод хувь хүмүүс иргэдэд машин худалдан авах таатай нөхцлүүд санал болгож эхэлснээр автомашины борлуулалт нэмэгдэх болсон нь энэхүү авто замын түгжрэлийн бас нэг учир шалтгаан болсоор байгааг судлаачид хэлсээр байна.
Тухайлбал, 2015 онд 37086 суудлын автомашин орж ирсэн бол 2016 онд 37735, 2017 онд 48871 суудлын автомашин орж ирсэн. Харин энэ оны эхний таван сарын байдлаар 19700 автомашин орж ирээд байна.
Суудлын автомашин нийт 30 орчим улсаас орж ирж байна. Ихэнх хувийг Японы автомашин эзэлдэг. Өнгөрсөн оны статистик үзүүлэлтээс харахад Япон улсаас 45 мянган суудлын автомашин орж ирсэн. Солонгосоос 2900, АНУ-аас 142, ОХУ-аас 167, ХБНГУ-аас 315 ширхэг суудлын автомашин тус тус орж иржээ.
Түгжрэл нэмэгдэх болсон шалтгаануудын нэгт зүй ёсоор нэрлэгдэж байгаа автомашины тоог цөөлөх нь түгжрэлийг багасгах нь бас нэгэн гарц байж болно хэмээн эдийн засагчид үзэж байна. Ингэхийн тулд импортоор орж ирж байгаа автомашинд ноогдуулах онцгой албан татварыг нэмэгдүүлснээр түгжрэл багасахад бодитой үр дүн гарна хэмээж үйлдвэрлэгдсэн оноос хамаар ч автомашины албан татварыг 2017 оны 5 сарын 1-ээс эхлэн нэмэгдүүлсэн ч авто замын түгжрэл буурах бодитой арга зам болж чадаагүйг цаг хугацаа харуулсаар байна. Түүнчлэн эдийн засагчдын үзэж байгаагаар автомашин ашигласны татварыг нэмэгдүүлснээр авто замын түгжрэл буурна хэмээн үзэж буйгаа хэвлэл мэдээллийн сайтуудаар илэрхийлсэн байдаг. Тэдгээр эдийн засагчдын тооцоолол, боловсруулсан арга зам оргүй зүйл биш гэдгийг автомашинаас хураасан татварын нийт мөнгөн дүн тод гэрчилнэ.
Тухайлбал:Татварын ерөнхий газраас гаргасан судалгаагаар автомашины татвараас 2017 онд 24,6 тэрбум төгрөг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн бол 2018 онд 27 тэрбум төгрөгийг автомашины татвараас төвлөрүүлэхээр ажилласан байна.
2017 онд нийт 982263 тээврийн хэрэгслээс татвар бүрдүүлсэн бол 2018 оны есдүгээр сарын 18-ны байдлаар нийт 381073 автомашинаас 24,1 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлжээ.
2014-2018 оны тээврийн
хэрэгслээс улсын төсөвт оруулсан татварын хэмжээ /Эх сурвалж: Татварын ерөнхий газар/
Үүнээс үзэхэд иргэд автомашин ашиглалтын татварыг цаг тухай бүрт нь төлж барагдуулдаг бөгөөд татварт төлөх мөнгөн дүн нь иргэдийн амьжиргаанд бодитой нөлөө үзүүлдэггүй болохыг харж болно.
Гэвч дан ганц автомашины татвар нэмэгдүүлснээр түгжрэл буурна гэвэл өрөөсгөл ойлголт юм. Мэдээж хамгийн түрүүнд автомашины татвар нэмэгдүүлэх болбол иргэдийн асар их эсэргүүцэлтэй тулгарах нь ойлгомжтой юм. Тиймээс авто замын түгжрэлийг бууруулахын тулд хамгийн нэгдүгээрт иргэдийг мэдээллээр хангах явдал юм.
Иргэдийг мэдээллээр хангаагүйгээс хийх гэж байгаа ажлаа иргэдэд бүрэн ойлгуулж чадаагүйгээс шийдвэр гаргалт хэрхэн өөрчлөгдөж болдогийн тод жишээ нь 2019 оны 8 сарын 15-аас эхэлж хэрэгжүүлэхээр яригдаж байсан хотыг "A,B,C" бүсчлэлд хувааж автомашинуудыг хөдөлгөөнд оролцуулах явдал байсан болов ч иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарснаар уг шийдвэр цуцлагдсан билээ.
Тиймээс өнөөгийн авто замын түгжрэлээс ангижрах цорын ганц зам нь иргэд болон төрийн нарийн нягт уялдаа холбоотой ажиллах явдал юм.
АНУ-ын эрдэмтэн Дэвид Левинсон авто замын ачааллыг бууруулах 21 стратегийг боловсруулсан байна.
Үүнд:1. Замын хэмжээг нэмэгдүүлэх нь хамгийн оновчтой шийдэл-Capacity
Түгжрэлийг бууруулах хамгийн оновчтой шийдэл замын урт, өргөнийг нэмэгдүүлэх юм. Гэхдээ хамгийн өртөг өндөртэй арга.
2. Холбоос болон туслах замын дэмжлэг чухал-Connectivity
Замыг илүү өргөн, урт болгосноор түгжрэлийг бүрэн шийдэх боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл, зорчигч очих гэж буй газартаа тойруу замаар хүрч байна уу гэдгийг судлах хэрэгтэй. Иймээс тооцоо судалгааг оновчтой хийж, түүнд тулгуурлан холбоос болон туслах замыг тавьснаар түгжрэлийг тодорхой хэмжээнд бууруулах боломж бүрдэнэ.
3. Ухаалаг шийдэл түгжрэлийг бууруулна-Closure
Түгжрэлийг бууруулахад техник технологийн дэвшлийг ашиглах нь хамгаас чухал. Ачаалал ихтэй уулзварын гэрлэн дохиог технологийн дэвшлээр ухаалаг болгосноор түгжрэлийг бууруулна. Тухайлбал, олон улсын жишигт гэрлэн дохиогоор нэг машин 6-8 секундэд туулж өнгөрөх ёстой байдаг.
4. Зам тээврийн ослыг шуурхай шийдвэрлэх хэрэгтэй-Controls
Зам дээр гарсан аваар ослыг хамгийн хурдан хугацаанд шийдвэрлэснээр түгжрэл үүсэхээс сэргийлэх боломж бүрдэнэ. Үүнд даатгалын систем болон камер ашиглах ёстой.
5. Замын засвар үйлчилгээг тооцоо судалгаанд суурилах-Crashes
Авто замын засвар үйлчилгээг хийхээс өмнө ачаалал хэрхэн нэмэгдэх, түүнийг хэрхэн шийдвэрлэх талаар мэргэшсэн байгууллагаар тооцоо судалгааг хийлгэх хэрэгтэй. Тухайлбал, зам засварын ажлыг шөнийн цагаар хийх нь түгжрэл үүсэхээс сэргийлж буй нэг алхам юм.
6. Илүү нэг эгнээ замын ачааллыг бууруулна-Construction
Ачаалал ихтэй замын урсгалыг нэг эгнээгээр нэмэгдүүлснээр замын түгжрэлийг бууруулах боломж бүрдэнэ. Тиймээс эгнээг нэмэгдүүлэхдээ техникийн дэвшлийг ашиглаж болно.
7. Зүүн болон баруун эргэлтийн ачааллыг тэнцвэржүүлэх-Competing modes
Зүүн болон баруун эргэлт зарим уулзварт илүү түгжрэлтэй байдаг. Тиймээс тооцоо судалгаанд тулгуурлан зүүн болон баруун эргэлтийн эгнээг нэмэх хувибарыг бий болгох хэрэгтэй. Тодруулбал, давхар эгнээгээр эргэх боломжийг бүрдүүлэх ёстой.
8. Замын нэгдүгээр эгнээ зогсоол биш-Gauge
Нэгдүгээр эгнээнд автомашинаа тавихгүй байх арга хэмжээг авах шаардлагатай. Өндөр торгууль тавих, автомашиныг нь ачих зэрэг олон янзын арга хэмжээ авч болдог.
9. Технологийн дэвшил түгжрэл бууруулахад дэмжлэг үзүүлнэ-Storage
Технологийн дэвшлийг ашиглан замын түгжрэлийн мэдээллийг зорчигчдод тогтмол хүргэх ёстой. Орчин үеийн бүх тээврийн хэрэгсэлд GPS болон FM радио байгаа гэдгийг санах хэрэгтэй.
10. Хаягжилтыг боловсронгуй болгох нь чухал-Information
Хотын хаягжилт, тэмдэг тэмдэглэгээг боловсронгуй болгосноор түгжрэлийг бууруулах боломж бүрдэнэ. Хотын хаягжилтыг боловсронгуй болгосноор жолооч нар GPS ашиглах боломжтой болно.
11. Шөнийн цагаар ажиллах хуваарьт оруулах-Autonomy
Албан газар, байгууллагууд шөнийн тээвэрлэлт хийх эрх зүйн болон эдийн засгийн өгөөжийг бий болгох нь зүйтэй. Жишээ нь, дэлгүүр, худалдааны төвүүд бараа, бүтээгдэхүүнээ шөнийн цагаар тээвэрлэлт хийснээр ялангуяа туслах замуудад үүсэх замын ачаалал багасна.
12. Цагийн хуваарийг зөрүүлэх-Locating
Төрийн байгууллагуудын ажил эхлэх болон тарах цагийг зөрүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал,төрийн байгууллага, сургууль, цэцэрлэг, их дээд сургуулийн цагийн хуваарийг өөрчлөх нь замын түгжрэлийг бууруулах бас нэгэн боломж.
13. Нийтийн тээврийг чанаржууулах-Telecommuting
Тээврийн хэрэгслийн татварыг өндөр болгох, мөн нийтийн тээврийн хэрэгслийн боловсронгуй болгосноор хувийн автомашинаар зорчих хөдөлгөөнийг бууруулна.
14. Хувийн таксиний үйлчилгээг журамлах-Scheduling
Хувийн таксины үйлчилгээг эрх зүйн журамлаж, нэгдсэн тогтолцоо бий болгож, дуудлагын журамд оруулснаар үйлчлүүлэгч хайж хотын төвөөр сэлгүүцэх нь багасна.
15. Маршрутаа тодорхойлох-Sequencing
Замын хөдөлгөөнд оролцогч жолооч бүр явах маршрутаа тодорхой болгосноор замын ачаалал буурах боломжтой. Товчхондоо, явах маршрут тодорхой бус байгаагаас үүдэн жолооч замын хөдөлгөөнд зорилгогүй мэт оролцох тохиолдол бий.
16. Хүргэлтийн үйлчилгээг боловсронгуй болгох-Shipping
Замаар зорчих хөдөлгөөнийг хооронд нь холбох нь бараа тээвэрлэхэд тустай. Танай хөрш та хоёр тус тусдаа дэлгүүр рүү явахын оронд тухайн дэлгүүр нь ачааны тэрэг илгээж танай хоёр өрхөд бараа хүргэлт хийж болно. Ингэснээд замын хөдөлгөөн багасахын зэрэгцээ эдийн засгийн хэмнэлт бий болно.
17. Автомашинаа дундаа хэрэглэх-Sharing
Нэг чиглэлд явж буй хүмүүс автомашинаа дундаа хэрэглэснээр эдийн засгийн хэмнэлт бий болохоос гадна авто замын ачаалал буурна.
18. Хүмүүс авч зорчих-Sharing with Scale
Албан байгууллага ажилтан, албан хаагчдын нэгдсэн тээврийг бий болгох нь замын түгжрэлийг бууруулах нэг арга зам юм. Тухайлбал, хүн бүр 32 хүнтэй тэргээр зорчвол бид түгжрэлийг бараг 97 хувь бууруулж чадах тооцоог гаргасан байдаг.
19. Явганаар болон унадаг дугуйгаар зорчих нь олон талын үр ашигтай-Walking or Biking
Унадаг дугуй болон явганаар авто замын хөдөлгөөнд оролцох нь эрүүл мэнд болон эдийн засгийн үр өгөөжтэй алхам юм.
20. Серийн дугаараар замын хөдөлгөөнийг хязгаарлах-Rationing
Автомашины серийн дугаарт тулгуурлан дугаарын хязгаарлалт хийх боломжтой. Гэхдээ чинээлэг хүмүүс хоёр дахь машинаа худалдан авч замын ачаалллыг нэмэгдүүлэхээс гадна автомашины дугаараа солих зэрэг зөрчил үүсдэг.
21. Зам ашиглалтын хураамжийг оновчтой болгох-Pricing
Түгжрэл үүсэж байгаа газар зам ашиглалтын хураамжийг нэмэгдүүлж, түгжрэл үүсээгүй газар уг хураамжийг бууруулах нь замын сүлжээний ачааллыг тэнцвэржүүлдэг.
Хэдийгээр манай улс дээрх 21 аргын ихэнхийг ашигласан ч авто замын түгжрэл буурахгүй байгаа нь асуудалд ганцхан төрийн оролцоо биш иргэдийн оролцоо чухал тэр дундаа иргэдийн ухамсарыг дээшлүүлэх нь зайлшгүй хийх ёстой ажлуудын нэг гэдэг нь батлагдсаар байна.
Иргэдийн хэт залхуу байдал болоод нийтийн тээврийн хүртээмжгүй бохир заваан байдал бол манай улсын авто замын түгжрэлийн хамгийн том хүчин зүйл юм.
Иргэд 1км хүрэхгүй газар таксигаар зорчих нь илт нэмэгдэх болсон нь нийтийн тээвэр хүрэлцээ муутай байгаагаас хэмээн тайлбарлаж болох боловч эсэргээрээ иргэд явган алхахаас аль болох зайлсхийх болсоны тод жишээ юм. Энэ нь таксины үнэ хэт бага байгаатай холбоотой юм. Манай улсад 1км зорчих таксины үнэ 1000 төгрөг байгаа нь иргэдийг таксигаар зорчих сэдлийг төрүүлдэг гэхэд болно. Тиймээс ч эдийн загийн хуулиараа эрэлт их учир нийлүүлэлт ихэссээр хувиараа таксинд явах иргэдийн тоо өссөөр тэр чинээгээрээ авто замын түгжрэл нэмэгдсээр байна гэхэд хилсдэхгүй болов уу.
Тиймээс дэлхийн улс орны жишгийг дагаж таксины үйлчилгээний хөлсийг эхний 1-3км дотор өндөр тогтоож 4 дэх км-с үйлчилгээний хөлсийг бууруулж бодох системд шилжих нь түгжрэлийг бууруулах бас нэг арга зам байж болох юм. Учир нь 1-3км газар таксигаар зорчих хөлсийг дунджаар 5000мянган төгрөг болгон тогтоовол иргэд зайлшгүй шаардлагагүй бол таксигаар зорчихоо больж нийтийн тээврээр үйлчүүлэх иргэдийн тоо нэмэгдэх талтай. Ингэснээр хувиараа такси үйлчилгээ эрхлэгчдийн тоо цөөрөх ч боломжтой юм.
Харин энэ бүх арга замыг хэрэгжүүлэхийн тулд иргэдийг эерэг мэдээллээр хангах нь түгжрэлийн асуудлаа шийдвэрлэхэд хамгийн том хөшүүрэг болох буй за.
No comments:
Post a Comment